انحرافات ستون فقرات را بشناسید و درمان کنید
به نام خدا. من دکتر عبدالله هادی هستم و متخصص ارتوپدی و فوق تخصص جراحی ستون فقرات. متولد ۵۳ هستم و در سال ۷۱ وارد دانشکده پزشکی شدم. در سال ۷۹ وارد مرکز ارتپدی دانشگاه ایران شدم و سال ۹۲ هم در رشته فوق تخصصی جراحی ستون فقرات شروع کردم و بعد از اون هم در شهر اصفهان و دانشگاه علوم پزشکی اصفهان مشغول به کار هستم.
شایعترین بیماریهای ستون فقرات که در بین مراجعه کنندگان شما دیده میشود چیست؟
شایع ترین بیماریهای ستون فقرات که بیماران به کلینیک ها و مطبها مراجعه میکنن، این بستگی به سن بیمار داره. ما از سنین پایین درواقع سنین زیر مدرسه داریم تا سنینی که old age یا سنین بالا هستند و بر اساس شرایط سنی نوع بیماریها متفاوته. بیماریهایی که بیشتر در سنین زیر ۲۰ سال هستند مشکلات ستون فقراتشون بیشتر در زمینه انحرافات هست و این انحرافات به دو قسمت کجی ها و درواقع کژپشتی و گوژپشتی هست یا اسکولیوز و کیفوز. اما در سنین میانسالی بیشتر کمردردها مراجعه میکنن که میتونه یک علت مهمش فتخ دیسکها باشه یا موارد دیگه. در سنین کهنسالی بیشتر مشکلات درواقع آرتروزها، تنگی کانال نخاعی، مشکلات مربوط به پوکی استخوان و شکستگیهای ناشی از پوکی و اختلال راه رفتن و اینها مطرح میشه و درواقع رِنج وسیع سنی رو میتونه در فیلد کاری ما دربربگیره.
راههای تشخیص انحراف ستون فقرات و انواع آن چیست؟
از لحاظ انحرافات ستون فقرات شایعترین انحرافی که بیماران به ما مراجعه میکنن، انحرافات کژپشتی یا اسکولیوز هست که طبق آمار بین یک تا سه درصد سنین مدرسهای ما و کشورهای دیگه میتونه شامل این انحرافات باشه. انحرافات گوژپشتی یا کیفوز در درجه دوم انحرافات هستند و اینها هم در سنین مدرسه یواش یواش خودشونو رو میکنن و در سنین نوجوانی به حالت تثبیت شده میرسن. اول این نکته رو بگم که یک گوژپشتی عادتی داریم که این خیلی خیلی شایعه توی منازل و مادرها و پدرها خیلی بچههاشون رو میارن که این بچه خیلی قوز میکنه، ولی وقتی که در حالت معاینه و ایستاده اینها رو ما بهشون میگیم صاف بایستند، اینها اکثراً خودشون رو صاف میکنن و درواقع بیماری خاصی نیست. بیشتر یک عادت غلطه. از لحاظ راههای تشخیص انحرافات ستون فقرات خُب یه بحثی هست که توی منازل چیکار کنیم و والدین چیکار کنن؟ و یک بحثی هست که توی مدارس که این شایعترین حالت بروزشه باید چه رفتاری داشته باشن؟ الان تقریباً خوشبختانه توی مدارس مربیهای پرورشی یا ورزشی به این قضیه واقف هستند و از لحاظ بهداشتی بچهها رو یک معاینات نصفه و نیمه انجام میدن و بعضاً هم ارجاع میدن که این خیلی خوبه ولی توی خیلی مدارس این قضیه اتفاق نمیافته. مهمترین تستی که میشه با اون انحرافات کژپشتی رو بررسی کرد تست به جلو خم شدن مثل حالت خم شدن به رکوعه که از پشت سر و از پشت بیمار اون ستون فقرات بیمار رو بررسی و دید بزنیم که آیا همه چی قرینه هست یا مثلاً دندهها پایین و بالا هستند. از لحاظ قوز هم درواقع گوژپشتی هم اگر بچه به صورت صاف بایسته ولی باز هم میشه با لمس دست این رو حس کرد. با لباس کمتر هم میشه این رو متوجه شد که اگر پشت به صورت صاف نشه در حالت عمداً ایستادن این معنیش اینه که احتمالاً یک قوز هم هست. در صورت شک دیگه باید به یک پزشکی که به این زمینه آگاه هست مراجعه کرد.
دیسک کمر و کانال نخاعی چه علائمی دارد؟ و چه زمانی به عمل نیاز دارد؟
در زمینه این که دیسک کمر و تنگی کانال کی نیاز به عمل جراحی دارن و در کل جامعه همیشه از جراحی متنفره و فرار میکنه و بعضی وقتها مجبورید که تن به این کار بده، این که چه زمانی واقعاً باید این مشکلات عمل بشن بحث زیاده ولی به صورت خیلی خلاصه باید بگیم که خیلی از این کمردردهایی که اتفاق میفته اولاً علت خاصی ندارد و خیلی از این کمردردها با تغییر روش زندگی قابل اصلاحه. اگر کمردردی علتش دیسک کمر باشه معمولاً در سنین جوانی و میانسالی اتفاق میفته و اگر اون دیسک باعث بشه که فرد زندگی کاریش و زندگی روزمرهش رو دچار اختلال ببینه و یا روند درد جوری باشه که رو به پیشرفت باشه علیرغم پیشگیریها و رعایتها باز هم درد رو به پیشرفته و یا این که نقص عصبی و یا قدرت پاشو بخواد کم بکنه یا احساس بکنه که اون توانایی قبلیش رو داره از دست میده، اینها باید تن به عمل بدن البته به شرطی که این دیسک دیسکی باشه که واقعاً قابلیت جراحی داشته باشه نه هر دیسکی. هر جراحی دوست داره تا اونجایی که میتونه دیسکی رو عمل نکنه ولی بعضی وقتها باید یه دیسکی عمل بشه چون اگر عمل نشه موقعیت شغلی، موقعیت سلامتی یک بیمار ممکنه در خطر باشه. از لحاظ تنگی کانال هم تقریباً توی همین مایههاست. تنگی کانال بیشتر توی افراد پیر هست و تا زمانی که یک فرد بیماری اون تحرک مورد انتظار خودش رو داره، الزامی به عمل نیست ولی فرضاً یه آدم ۷۰ سالهای که دوست داره روزی ۱ کیلومتر راه بره خب این بیشتر از ۵۰ متر نتونه راه بره یا این که یواش یواش خودش حس میکنه که زمینگیر میشه، خب اینها بهتر است اگر که شرایط قلبی-عروقی شون و بیماریهای زمینهای شون اجازه میده، این تنگی کانال درمان بشه در غیر این صورت فرد رو میتونه زمینگیر و گوشهنشین بکنه و هر چی هم که سن به سمت بالا پیش میره شرایط عمل کردن افراد پیر سخت میشه و بعضاً غیرممکن میشه. بنابراین اگر پزشکی صحبت از عمل کرد، بهتر است که اگر میخوان مشاوره تکمیلی هم بکنن. اگر یکی دو تا پزشک نظرشون بر عمله، این کار رو خیلی به تأخیر نندازن.
چگونه میتوان از ایجاد کمردرد و دیسک کمر پیشگیری کرد؟
در مورد پیشگیری کمردرد خب بحث کمردرد یکی از شایعترین مشکلاتی هست که بشر باهاش درواقع گرفتاری داره و پیشگیری از اون خیلی مهمه. علتهای زیادی هست که ما میتونیم در خصوص پیشگیری کمردرد صحبت بکنیم و مهمترین چیز بحث ارگونومی و تنظیم رابطهی ما با محیط کاریمون هست. هر انسانی بسته به شرایط کاریش ممکنه محیط خاص خودش رو داشته باشه. یک کارمند یا یک فردی که پشت میز میشینه محیط کاری خودش رو داره، یک کارگر ساختمانی و …. محیطهای خودشون رو دارن. ولی در کل چیزهایی که بیشتر مطرحه یکی بحث وزنه که اگر اضافهوزن بیشتر از ۵ درصد باشه این میتونه روی کمردرد اثر بذاره و باید این وزن و تنظیم وزن جدی گرفته بشه. نشستنها همیشه باید بر اساس قانون سر روی لگن باشه و نشستنهایی که سه سمت جلو خم میشن و یا خیلی قوز میکنن و صاف نمیشینن اینها میتونه روی کمردرد اثر بذاره. اگر شخصی مجبوره ایستادنهای طولانی داشته باشه، بهتره دائماً یکی از پاها روی چهارپایه باشه و دائماً این جا عوض بشه. مثلاً خانمها که ظرف میشورن و پشت سینک میایستن، بهتره دائماً موقعیت پاهاشون رو تغییر بدن. بلند کردن اجسام نکته خیلی خیلی مهمیه که انسانها از اول باهاش گلاویز بودن و قانون بلند کردن اجسام قانون خودش رو داره. تا اونجایی که میشه بهتره که یک جسمی رو بهتره هل بدیم و بهترین هل دادن این است که از پشت به جسم تکیه بدیم و اون جسم رو به عقب هل بدیم ولی اگر قرار شد جسمی رو بلند کنیم، بهتره که زانو بزنیم و از کمر خم نشیم و از زانو بلند بشیم و جسم رو بلند کنیم. اون جسم رو تا جایی که میتونیم به بدن خودمون نزدیک کنیم که فشار به سیستم ستون فقرات کم بشه. سیگار یک بحث خیلی مهمه. اونهایی که سیگار میکشن، سه برابر افراد عادی کمردرد دارن. نوع خوابیدن مهمه که بهترین نوع خوابیدن به پهلو خوابیدنه و بدترین نوعش به شکم خوابیدنه. استرسهای روزمره که خیلی خیلی خیلی مهمه که باعث کمردردهای اسپاستیک عضلانی میشه و نیازی به MRI و اینها خیلی وقتها نیست و درمان اینها اکثراً دارویی نیست و بیشتر تغییر سیستم محیطی و اینهاست. بعضی وقتا لباسهایی که یک مقداری فرد رو محدود میکنه مثل لباس جین، اینها میتونه باعث کمردرد بشه. بعضی چیزها اگر به خصوص که سنگین باشه بیشتر از ۱۰ الی ۱۵ درصد به خصوص سنین مدرسه نباید باشه وزن این کیفها و بهتره قرینه سوار بشه مثل کیفهای سه بندی که اگر قرار شد مثل کوله باشه اینها بهترین انتخابه. در کل کمردرد یک مشکل شایعی هست که بهترین راه درمانش شاید پیشگیری از اون باشه و این پیشگیری یک چیزیه که باید هر انسانی توی زندگی روزمرهش اصول خودش رو رعایت کنه.
نوشته انحرافات ستون فقرات را بشناسید و درمان کنید اولین بار در مجله پزشک برتر. پدیدار شد.